Αποτέφρωση
Η αποτέφρωση (καύση νεκρού σώματος) αποτελεί πλέον στην Ελλάδα μία επιλογή καθ’ όλα οργανωμένη και θεσμοθετημένη.
Η αποτέφρωση αποτελεί μία επιλογή αρκετών ανθρώπων, η οποία δεν ήταν πάντα μία εύκολα εφικτή επιλογή στην Ελλάδα. Ωστόσο, εδώ και λίγο καιρό, οι διαδικασίες για την καύση έχουν απλοποιηθεί, με το πρώτο αποτεφρωτήριο να ανοίγει στη Ριτσώνα Εύβοιας και να ξεκινάει τη λειτουργία του τον Οκτώβριο του 2019.Γιατί κάποιος επιλέγει την καύση - αποτέφρωση
Η καύση, ως τελετή και ως διαδικασία, επιλέγεται είτε με εν ζωή δήλωση από τον εκλιπόντα είτε από τους οικείους μετά τον θάνατό του.Οι λόγοι που θα επιλέξει κάποιος την αποτέφρωση είναι αρκετοί και με διαφορετική βάση. Η καύση μπορεί να επιλεχθεί εξαιτίας ιδεολογίας, πεποιθήσεων περί πνευματικότητας, είτε λόγω επίσπευσης του συναισθηματικού αποχωρισμού από το φυσικό σώμα του θανόντος. Επιπλέον αιτίες που οδηγούν στην επιλογή της καύσης, είναι η αποφυγή κόστους κατασκευής και συντήρησης του τάφου. Σε κάθε περίπτωση, η καύση αποτελεί μια πρακτική με μακρόχρονη παρουσία στο εθιμοτυπικό διαφόρων λαών και πολιτισμών, σε μεγάλο γεωγραφικό εύρος, και μια από τις συνηθέστερες παγκοσμίως σήμερα.
Η αποτέφρωση στην Ελλάδα
Οι αποτεφρώσεις, εντός συνόρων, διεξάγονται από το 2019 στη Ριτσώνα Ευβοίας, όπου δημιουργήθηκε το πρώτο στην Ελλάδα Κέντρο Αποτέφρωσης Νεκρών (ΚΑΝ). Η διαδικασία της αποτέφρωσης και η λειτουργία του ΚΑΝ καθορίζονται από τη σχετική με τη λειτουργία του νομοθεσία. Πλέον, αποφεύγεται η πολύπλοκη και δαπανηρή διαδικασία του εκπατρισμού του νεκρού σώματος σε γειτονικές χώρες για καύση, όπως ίσχυε μέχρι πρόσφατα για την Ελλάδα.Τα γραφεία τελετών στη διαδικασία της αποτέφρωσης
Για να προχωρήσουν οι οικείοι του εκλιπόντος στην ανάθεση της διαδικασίας αποτέφρωσης, οφείλουν να απευθυνθούν αρχικά σε γραφείο τελετών. Το γραφείο τελετών θα αναλάβει την επικοινωνία με το αποτεφρωτήριο για να διευθετήσει τη διαδικασία της καύσης. Αιτήματα των συγγενών για απευθείας ανάθεση αποτέφρωσης προς το Κέντρο Αποτέφρωσης δεν εξυπηρετούνται.Το γραφείο τελετών που θα επιλεγεί, ορίζει ημερομηνία και ώρα για την αποτέφρωση, καθώς και τα σχετικά με την τελετή, αφού πρώτα έρθει σε συνεννόηση με τις υποδείξεις των συγγενών.
Διευκρινίζεται ότι μπορεί να πραγματοποιηθεί αφενός αποτέφρωση σορού λίγες ημέρες μετά τον θάνατο (αντί του ενταφιασμού), και αφετέρου αποτέφρωση οστών εντός 3 ετών (αντί της οστεοφύλαξης μετά την εκταφή).
Αποτέφρωση, πώς γίνεται
Σύμφωνα με τα προβλεπόμενα για την αποτέφρωση σορού, η διαδικασία χωρίζεται σε δύο κύρια στάδια: της καύσης και της επεξεργασίας των στερεών υπολειμμάτων της αποτέφρωσης.Αρχικά, η σορός τοποθετείται σε φέρετρο αποκλειστικά από ξύλο (χωρίς βαφή, βερνίκι, επένδυση ή μεταλλικά μέρη) και στη συνέχεια, μέσα στον αποτεφρωτήρα, όπου πραγματοποιείται η καύση σε υψηλή θερμοκρασία. Ακολουθεί το επόμενο στάδιο της αποτέφρωσης, το οποίο είναι η τοποθέτηση των υπολειμμάτων των οστών του σκελετού εντός ηλεκτρικού κονιορτοποιητή. Εκεί, τα οστά θρυμματίζονται και μετατρέπονται σε σκόνη. Η τέφρα και το προϊόν της σύνθλιψης από τον κονιορτοποιητή τοποθετούνται στην τεφροδόχο, ένα ειδικό δοχείο φύλαξης που έχει επιλεγεί από τους συγγενείς.
Η διαδικασία της καύσης διαρκεί συνολικά περίπου 75’-90’, ωστόσο η τεφροδόχος παραδίδεται στην οικογένεια μέσα στις επόμενες 2 ώρες, όταν η θερμοκρασία του δοχείου θα βρίσκεται σε φυσιολογικά επίπεδα.
Διαχείριση της τέφρας μετά την καύση
Όσον αφορά τη διαχείριση της τέφρας, το μοναδικό -επί του παρόντος³- ΚΑΝ της Ριτσώνας προσφέρει τις παρακάτω δυνατότητες:Διαχείριση τέφρας εντός του ΚΑΝ Ριτσώνας
Εντός του ΚΑΝ, οι επιλογές για τη διαχείριση της τέφρας περιλαμβάνουν:
- Ταφή τέφρας στον κήπο ενθύμησης του ΚΑΝ.
- Φύλαξής της τέφρας σε τεφροδόχο εντός των ειδικά διαμορφωμένωνεγκαταστάσεων του υπαίθριου τεφροφυλακίου.
- Διασποράς της τέφρας στον ανθόκηπο του ΚΑΝ.
Διαχείριση τέφρας εκτός του ΚΑΝ Ριτσώνας
Όταν προτιμάται η μεταφορά της τέφρας εκτός των εγκαταστάσεων του αποτεφρωτηρίου, επιλέγεται ένας από τους παρακάτω τρόπους για τον τελευταίο αποχαιρετισμό του θανόντος:
- Ταφή τέφρας στον κήπο ενθύμησης του ΚΑΝ.
Η διαδικασία για τη διασπορά της τέφρας στη θάλασσα περιλαμβάνει τα ακόλουθα. Αρχικά, επιλέγεται μία ιδιαίτερη τοποθεσία, στην οποία οι παρευρισκόμενοι μεταφέρονται με σκάφος, για να δώσουν τον τελευταίο αποχαιρετισμό. Όταν το σκάφος φτάσει στην επιλεγμένη τοποθεσία, και η τεφροδόχος καταβυθιστεί στη θάλασσα, το σκάφος περιστρέφεται τρεις φορές γύρω από το σημείο, καθώς η κόρνα και η καμπάνα του πλοίου χτυπούν πένθιμα.
Στην οικογένεια παραδίδονται το πιστοποιητικό ταφής της τέφρας με τα στοιχεία του θανόντος, το όνομα του σκάφους, η ημερομηνία και ώρα της ταφής καθώς και οι γεωγραφικές συντεταγμένες της.
Στις ίδιες συντεταγμένες, αν το επιθυμεί η οικογένεια, μπορεί να τελεστεί μνημόσυνο ή τελετή ενθύμησης.
- Διασπορά της τέφρας στον αέρα
Η διαδικασία για τη διασπορά της τέφρας στον αέρα περιλαμβάνει, αρχικά, την επιλογή κάποιας τοποθεσίας προσιτής με ανεμόπτερα ή άλλα ελαφριά πτητικά μέσα. Έπειτα, η οικογένεια και οι παρευρισκόμενοι συγκεντρώνονται για να παρακολουθήσουν την απελευθέρωση της τέφρας και να δώσουν τον τελευταίο χαιρετισμό στο αγαπημένο τους πρόσωπο. - Ταφή της τέφρας στη φύση
Η ταφή της τέφρας στη φύση γίνεται σε συγκεκριμένο σημείο, ύστερα από υπόδειξη της οικογένειας ή επιθυμίας του εκλιπόντος. Η ταφή στη γη μπορεί να γίνει σε ρίζες δέντρων σε δασικές περιοχές.
Το Αποτεφρωτήριο Ριτσώνας παρέχει ένα βίντεο σχετικά με όλους τους τρόπους διαχείρισης της τέφρας μετά την καύση. Αυτές και άλλες παρόμοιες πρακτικές διαχείρισης, όπως η δημιουργία αντικειμένου ενθύμησης (π.χ. κοσμήματος λαιμού, σταυρού, αναθηματικού μνημείου κ.ά.) με τοποθέτηση της τέφρας στο εσωτερικό του, παρατηρούνται στο εξωτερικό και εφαρμόζονται σταδιακά πλέον και στην Ελλάδα. Με μικρές διαφοροποιήσεις, άλλωστε, γίνεται και η διαδικασία καύσης οστών και διαχείρισης τέφρας κατόπιν εκταφής. Στις υπηρεσίες που μπορούν να προσφερθούν πριν ή μετά τη διαδικασία της αποτέφρωσης, συμπεριλαμβάνεται η παράθεση πλήρους γεύματος ή καφέ, βιντεοπροβολή αφιερώματος ή φωτογραφικού υλικού κ.ά. Η ανάθεση της τελετής μπορεί να γίνει και σε χώρο εκτός του ΚΑΝ.
Δικαιολογητικά για αποτέφρωση
Κάθε φυσικό πρόσωπο διατηρεί το δικαίωμα δήλωσης της επιλογής του να αποτεφρωθεί μετά θάνατον. Μπορεί να υποβάλει στο ΚΑΝ τα σχετικά δικαιολογητικά και να ορίσει το πρόσωπο που αναλαμβάνει την εκπλήρωση της επιθυμίας του. Σε αυτή την περίπτωση, και όταν η δήλωση γίνει με συμβολαιογραφική πράξη, η αποτέφρωση εκτελείται υποχρεωτικά, ανεξάρτητα από το αν οι οικείοι του εκλιπόντος προβάλλουν αντιρρήσεις μετά τον θάνατό του.Αν η απόφαση για την καύση του νεκρού ληφθεί από τους οικείους του - μετά τον θάνατό του- στα απαραίτητα έγγραφα για την υλοποίησή της αποτέφρωσης, προστίθεται το αντίγραφο του «Ιατροδικαστικού Πιστοποιητικού προς διενέργεια αποτέφρωσης». Αυτό γίνεται αφού έχει κατατεθεί στο Ληξιαρχείο για την έκδοση της ληξιαρχικής πράξης προς αποτέφρωση. Τη συγκεκριμένη διαδικασία αναλαμβάνει να τη διευθετήσει το γραφείο τελετών.
Αποτέφρωση και Εκκλησία
Μέχρι σήμερα, η αποτέφρωση δεν αναγνωρίζεται από την Ιερά Σύνοδο ως διαδικασία που μπορεί να συνοδεύεται από εξόδιο ακολουθία κατά την ορθόδοξη πρακτική.Ωστόσο, στην πράξη έχει παρατηρηθεί διαφοροποίηση από την άποψη αυτή από μερίδα ιερωμένων, οι οποίοι δέχονται να ιερουργήσουν σε αποτεφρώσεις σύμφωνα με το ισχύον τυπικό (βλ. σημείωση⁴). Η επικρατέστερη επιλογή είναι η τέλεση θρησκευτικής (τρισάγιο)ή πολιτικής τελετής, που διοργανώνεται από το γραφείο τελετών και τους οικείους στην Αίθουσα Αποχαιρετισμού του ΚΑΝ.
Κόστος αποτέφρωσης
Το κόστος της διαδικασίας αποτέφρωσης αποτελείται από το κυρίως κόστος της καύσης και προσαυξάνεται -ανάλογα με τις επιπλέον επιλογές που θα κάνει η οικογένεια- με την αμοιβή του γραφείου τελετών, τον στολισμό της τελετής, την παράθεση γεύματος ή καφέ, την αγορά τεφροδόχου, ή την αγορά λοιπών υπηρεσιών του ΚΑΝ, όπως η διασπορά τέφρας.Τα έξοδα της αποτέφρωσης καλύπτονται από τα ασφαλιστικά ταμεία με τρόπο παρόμοιο με αυτόν που προβλέπεται και για τους ενταφιασμούς.
Χρήσιμοι σύνδεσμοι για πληροφορίες σχετικές με την αποτέφρωση:
- Επίσημη Ιστοσελίδα Κέντρου Αποτέφρωσης Νεκρών Ριτσώνας
- Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία Ελληνική Κοινωνία Αποτέφρωσης
- Με τις υπ΄ αριθμ. 707/2020 και 708/2020 αποφάσεις του ΣτΕ ενεκρίθη η δημιουργία νέου Κέντρου Αποτέφρωσης Νεκρών στην περιοχή Ελαιώνας του δήμου Αθηναίων με δυνατότητα να προχωρήσει η κατασκευή των εν λόγω εγκαταστάσεων άμεσα.
- Σύμφωνα με διαπιστώσεις του Αντώνη Αλακιώτη, Προέδρου της Ελληνικής Κοινωνίας Αποτέφρωσης. Για περισσότερες πληροφορίες, βλ. συνέντευξή του στις 19-11-2020, Εθνικός Κήρυκας, σ. 19-20.
